تاریخچه
با ورود شمس الشموس حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، امام هشتم شیعیان، نور حکمت در پهنه نیشابور بزرگ تابیدن گرفت و پیروان آن امام همام نیز به تدریس و زندگی در این شهر پرداختند و به آرامی مدارس و مساجد عظیم و کتابخانه¬های غنی ساخته شد. توجه حاکمان و والیان سلسله¬های مختلف به نیشابور فزونی گرفت و حضور فرقه¬های مختلف به ظهور مکاتب و مباحث عقلی و کلامی انجامید. طولی نکشید که طی سالهای 455 الی 465 ه. ق (441 الی 451 ه.ش) با کمک وزیر فرهنگ پرور سلجوقی، خواجه نظامالملک، نخستین دانشگاه اسلامی نظامیه در نیشابور تأسیس شد که توجه حکما، فقها و فلاسفه را از تمام دنیای اسلام به خود جلب کرد.
مرواریدهای تابناک اندیشه و حکمت همچون خیام و عطار و امامالحرمین جوینی و غزالی در ارتباط با چنین نهادی درخشیدند؛ نظامیه ای که اساساً، به باور فیلیپ حتی و آلفرد گیوم، نخستین دانشگاه علمی با استانداردهای مدرن بود که علاوه بر پذیرش دانشجو، وسایل زندگی از قبیل مسکن و غذا و هزینه تحصیل را هم ارائه می کرد و سرمشق و الگویی برای دانشگاه سازی در جهان اسلام از قبیل الازهر و مستنصریه و بعدها اروپای قرون وسطی شد. میراث فعالیت های تمدنی در زمینهی نظامیه سازی نیشابور به قدری شگفت انگیز بود که تبعاتش را در ساخت رصدخانه و کتابخانه های متعدد نشان داد و این شهر را یک تنه بدل به آیینه تمام نمای تمدن اسلامی در عصر طلایی اش کرد.
اکنون پس از گذشت سالیان، نظامیه نیشابور دوباره در قالبی دیگر با عنوان دانشگاه نیشابور از این خاک پرگهر سر برآورده و با رویکردهای تحولی وزارت عتف به جایگاه واقعی خود در سطح مورد انتظار خواهد رسید. به عبارتی، این دانشگاه با قدمتی 960 ساله و با امید به آینده ایران اسلامی، حرکتی نو را آغاز نموده تا «قدمگاه دانش، اندیشه و تعالی» باشد. این نکته در کلام معاون محترم آموزشی وقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، جناب آقای دکتر عموعابدینی (طی حضور ایشان در دانشگاه نیشابور)، نیز ذکر گردید که تاریخ و قدمت دانشگاه نیشابور به تاریخ نظامیه نیشابور است و قدمتی حدود هزار ساله دارد.
در سال ۱۳۷۳ مرکز دانشگاهی نیشابور با ایجاد دو رشتهی مهندسی صنایع غذایی و علوم اجتماعی تأسیس و راهاندازی شد. در سال ۱۳۷۸ این مرکز با ایجاد دانشکده¬ی هنر، فعالیت خود را با پذیرش دانشجو در رشتهی نقاشی، گرافیک و مجسمهسازی ادامه داد و در آبانماه ۱۳۸۵با افزوده شدن دو دانشکدهی «ادبیات و علوم انسانی» و «علوم پایه» بر اساس موافقت اصولی دفتر گسترش آموزش عالی به مجتمع آموزش عالی نیشابور ارتقا یافت. پس از آن، با اقدامات برنامهریزیشدهی مجموعه ریاست و مدیران، این مهم، یعنی ایجاد یک دانشگاه دولتی که آرزوی دیرینهی مردم این ابر شهر تاریخی علم و ادب بوده است، تحقق یافت و در فاصلهی کمتر از یک سال با اخذ مجوز ایجاد دو دانشکده کشاورزی و فنی و مهندسی به دانشگاه نیشابور ارتقا پیدا کرد. پس از آن، دانشگاه نیشابور فعالیت خود را با 8 رشته در مقطع کارشناسی و در 3 ساختمان، در سطح شهرستان نیشابور ادامه داد. بر اساس این موافقت اصولی، در سال ۱۳۸۸ شورای گسترش آموزش عالی با استقلال قطعی مجتمع آموزش عالی نیشابور از دانشگاه فردوسی مشهد و ایجاد 5 دانشکده و 22 گروه آموزشی به شرح زیر موافقت نمود:
دانشکده علوم پایه با 5 گروه آموزشی؛ دانشکده ادبیات و علوم انسانی با 5 گروه آموزشی؛ دانشکده فنی و مهندسی با 4 گروه آموزشی؛ دانشکده کشاورزی با 3 گروه آموزشی؛ دانشکده هنر با 5 گروه آموزشی.
دانشگاه نیشابور؛ پیشرو در ارائه طرح تحول آموزش
تحقق اهداف و مأموریتهای دانشگاه در راستای اسناد بالادستی، مستلزم مجموعهای از اقدامات منظم و هدفمند به همراه تفکر برنامهای و شناخت راهبردهای تعالی و توسعه است. این گامها و اقدامات در قالب برنامهریزی راهبردی صورت میپذیرد. در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، «علم و پژوهش» اولین سرفصل توصیههای اساسی در پرتو امید و نگاه خوش-بینانه به آینده است که این موضوع نشاندهنده اهمیت روز افزون علم و فناوری در کلام مقام معظم رهبری است. در تدوین طرح تحول حوزهی آموزش، اسناد بالادستی متفاوتی بررسی شده است که مهم ترین آنها عبارتند از: «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، «قانون اهداف، تشکیلات و وظائف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»، «سند دانشگاه اسلامی»، «نقشه جامع علمی کشور»، «سیاست ها و ضوابط اجرایی آمایش آموزش عالی کشور»، «سیاست های کلی علم و فناوری»، «برنامه های توسعهی پنج سالهی کشور»، «برنامهی تحول آموزش عالی در دولت سیزدهم» و «اسناد توسعه و آمایش استان و سند ملّی آمایش سرزمین». طرح تحول آموزش منطبق با برنامه راهبردی تحول در حوزهی آموزش وزارت عتف و بر اساس رهنمودهای ارزشمند معاون محترم آموزشی وقت وزارت در تیرماه 1401 تکمیل گردید. طرح تحول آموزش دانشگاه نیشابور با هدف ارائه ی الگویی کلان و قابل تعمیم در جهت ایجاد تعامل، هماهنگی، همگرایی و هم افزایی کافی و مؤثر بین اجزای مختلف سیستم دانشی، پژوهشی و فناوری کشور در سه بخش «پیشنهاد رشته های جدید برای دانشکده های موجود بر اساس نیازها و قابلیت های شهرستان و توانمندی های دانشگاه»، «راه اندازی دانشکده فناوری های نوین بینرشته ای بر مبنای فناوری های خط شکن و آمایش سرزمین» و «ایفای نقش مرجعیت و نظارت بر عملکرد دانشگاههای تحت مأموریت و مجری برنامه ی تعامل با سایر مراکز آموزشی، پژوهشی و فناوری شهرستان» تدوین گردیده است.